پژوهش های روانشناختی چگونه انجام می شوند؟

پژوهش های روانشناسی

پژوهش کلا دو مرحله دارد : 1. آفرینش یک فرضیه علمی       2. آزمودن فرضیه

فرضیه آفرینی یعنی اظهار نظری قابل آزمودن درباره مسئله مورد نظر . مشاهده هوشمندانه موقعیت هایی که به طور طبیعی حادث می شود می تواند به تولید فرضیه بیانجامد. آشنایی زیاد با نوشته های علمی مرتبط با موضوع مورد نظر ، مانند کتاب ها و مقاله هایی که قبلا منتشر شده اند نیز کمک کننده است. ولی مهمترین منبع فرضیه های علمی، اغلب یک نظریه علمی است ، یعنی مجموعه ای از قضایای مرتبط به هم درباره پدیده ای معین. منظور از اصطلاح علمی آن است که روشهای پژوهشی به کار رفته برای جمع آوری داده ها 1. بدون سوگیری باشند ( یعنی به نفع یکی از فرضیه ها و به ضرر دیگری نباشند)  و 2. پایا باشند ( یعنی سایر متخصصان هم بتوانند آن مشاهده را تکرار کنند و به همان نتایج نیز دست یابند).

روش های تحقیق در روانشناسی

روش آزمایشی

قویترین روش علمی روش آزمایشی است. روش آزمایشی قویترین آزمون برای یک فرضیه علت و معلولی است. برای مثال : کشف تاثیر مقدار خواب بر تغییرات حافظه . محقق با کنترل دقیق شرایط - اغلب در یک آزمایشگاه - و سنجش دقیق متغیرها ، رابطه علی میان آنها را کشف می کند. متغیر چیزی است که می تواند در مقادیر مختلف وجود داشته باشد. امکان اعمال نظارت دقیق بر متغیرها ، وجه تمایز شیوه آزمایشی از سایر روشهای مشاهده علمی است. متغیر مستقل ، متغیری است مستقل از کاری که شرکت کننده انجام میدهد . متغیر مستقل تحت نظارت کامل آزمایشگر قرار دارد ، یعنی آزمایشگر است که آن را ایجاد و مقدار آن را کنترل می کند. 

در مطالعه آزمایشی ، متغیر مستقل به مثابه علت مطرح شده در فرضیه است و معلول مطرح شده در فرضیه یک مطالعه آزمایشی نیز متغیر وابسته است. آزمایشگر مقدار متغیر مستقل را کم و زیاد کرده و متغیر وابسته را مشاهده می کند تا به نتیجه آزمایش خود پی ببرد. گروه های آزمایش یعنی گروههایی که علت مطرح شده در فرضیه در آنها وجود دارد و گروه شاهد ( گواه) یعنی گروهی که علت مطرح شده در فرضیه در آنها وجود ندارد. معمولا گروه شاهد به عنوان خط پایه ، مبنای مقایسه با گروه آزمایش قرار می گیرد. یک ویژگی مهم روش آزمایشی ، گمارش تصادفی شرکت کنندگان در گروه ها یا شرایط مختلف است. منظور از گمارش تصادفی آن است که احتمال عضویت هر شرکت کننده در هر یک از گروهها  مساوی باشد. فقط با گمارش تصادفی است که می توان مطمئن شد که همه متغیرهای نامربوط به تساوی در همه شرایط آزمایش وجود دارند و لذا بعید است که موجب سوگیری شوند. 

روش آزمایشی را می توان خارج از آزمایشگاه نیز به کار برد . مثلا برای پژوهش درباره چاقی ، میتوان تاثیر روشهای مختلف تنظیم وزن را بر گروههایی مجزا  اما مشابه  از افراد چاق  تحقیق کرد. خمیره اصلی روش آزمایشی منطق آن است نه محل انجام آن. مطالعاتی که متضمن کم و زیاد کردن همزمان چندین متغیر است، آزمایشهای چند متغیره خوانده می شوند و در پژوهش های روانشناختی اکثر اوقات از آنها استفاده می شود.

روانشناسانی که از روش آزمایشی استفاده می کنند اغلب لازم است اظهار نظرهایی عددی یا کمی بکنند. گاه می توان متغیرها را با وسایل فیزیکی اندازه گیری کرد: مثلا تعداد ساعات محرومیت از خواب و یا مقدار دارو را میتوان به این طریق اندازه گرفت. اما در موارد دیگر متغیر ها را باید به گونه ای درجه بندی کرد که نوعی نظم از ( کم به زیاد) در آنها دیده شود. برای مثال درجه بندی احساس پرخاشگری بیمار با استفاده از یک مقیاس پنج درجه ای که به ترتیب این درجات را داشته باشد: هرگز ، بندرت ، گاهی، اغلب، و همیشه . آزمایشگران به منظور ارتباط دقیق تر نیازمند نوعی اندازه گیری اند و آن نظامی است برای نسبت دادن اعداد به متغیرها.

آزمایش معمولا مستلزم اندازه گیری در مورد تعداد زیادی شرکت کننده است. نتیجه این اندازه گیری ها معمولا داده هایی است شامل مجموعه ای از اعداد که  آنها را باید خلاصه و تفسیر کرد. برای این کار لازم است از آمار مدد گرفته شود. آمار شاخه ای از ریاضیات است که با گرفتن نمونه ای از داده ها از جمعیتی از افراد و سپس استخراج استنباطهایی درباره آن جمعیت بر اساس نمونه مذکور سرو کار دارد. پر استفاده ترین عدد آماری ، میانگین است یعنی متوسط عددی چند چیز ، که از تقسیم جمع جبری آن اعداد بر تعداد آنها به دست می آید. 

روش همبستگی

همه مسائل را نمی توان به راحتی با روش آزمایشی بررسی کرد. در بسیاری از موارد محقق هیچ نظارتی ندارد که هر یک از آزمودنی ها در چه وضعیت یا شرایطی قرار می گیرند. به عبارت کلی تر برای تعیین اینکه آیا متغیری که تحت نظارت ما نیست، رابطه یا همبستگی با متغیر دیگر مورد نظر ما دارد یا نه ، می توان از روش همبستگی استفاده کرد. ضریب همبستگی (r) عبارت است از درجه تقریبی ارتباط دو متغیر با هم که با عددی بین 1-  و 1+ نشان داده می شود. هرگاه هیچ ارتباطی دیده نشود ، با صفر ، و هرگاه ارتباط کاملی وجود داشته باشد -که نادر است- با 1 نشان میدهند. ( 1+ یعنی ارتباط مذکور مثبت است و 1- یعنی ارتباط مذکور منفی است) . هرچه r از صفر دورتر  و به 1+ و یا 1- نزدیکتر باشد ، رابطه میان دو متغیر قویتر است.

همبستگی یا مثبت است یا منفی . علامت همبستگی به معنای آن است که دو متغیر یا همبستگی مثبت دارند ( یعنی مقادیر آنها باهم افزایش یا کاهش می یابد) یا همبستگی منفی است( یعنی مقدار یکی از دو متغیر افزایش و دیگری کاهش می یابد) . برای مثال همبستگی صدمه مغزی با چهره نشناسی ( پروزوپاگنوزی)، بر اساس مطالعه انجام شده ، حدود9% شده است. این همبستگی زیاد به معنای آن است که ارتباطی محکم میان مقدار صدمه مغزی و خطای افراد در شناسایی چهره وجود دارد. در تحقیقات روانشناسی اگر ضریب همبستگی 0/06 به بالا باشد، بسیار زیاد تلقی می شود. اگر بین 0/02 تا 0/06 باشد باز از لحاظ عملی و نظری ارزشمند است و در پیش بینی مفید واقع می شود. اما اگر بین صفر تا 0/02 باشد باید برخوردی محتاطانه با آن داشت و در پیش بینی نیز کمترین فایده را دارد. 

یکی از کاربردهای رایج روش همبستگی در آزمونهایی است که استعداد، موفقیت تحصیلی ، یا صفات روانی دیگر را می سنجند . مثلا می توان همبستگی نمره افراد در آزمون توانایی ریاضی را با نمره هایی که بعدا در درس ریاضی دانشکده می گیرند، تعیین کرد. اگر این همبستگی بالا باشد در این صورت با استفاده از نمره آزمون می توان تعیین کرد که در یک گروه جدید کدام دانش آموز باید به کلاسهای پیشرفته برود. 

وقتی دو متغیر همبستگی دارند، تغییر یکی شاید علت تغییر دیگری باشد. در واقع همبستگی پیش شرط  علیت است. منتها بدون انجام مطالعات آزمایشی بیشتر نتیجه ای حاکی از علیت را نمی توان از مطالعات همبستگی گرفت، چون همبستگی الزاما به معنای علیت نیست.

روش مشاهده مستقیم

در مراحل اولیه پژوهش بهترین راه نیل به یک توضیح ، مشاهده مستقیم است. یعنی مشاهده پدیده مورد نظر به همان صورتی که در طبیعت رخ می دهد. مشاهده دقیق رفتار حیوان ها و انسان ها نقطه آغاز بسیاری از پژوهش های روانشناسی است. محققان باید طوری آموزش دیده باشند که مشاهده و ثبت وقایع را به طور دقیق انجام دهند و سوگیری شان بر گزارش آنها تاثیری نگذارد. اگر موضوعی که قرار است مشاهده شود واجد برخی جنبه های زیست شناسانه هم باشد، برای اجرای روش های مشاهده ای ممکن است لازم شود از آزمایشگاه استفاده کنیم. برای مثال در مطالعه معروف ویلیام مسترز و ویرجینیا جانسون در مورد جنبه های فیزیولوژیک فعالیت جنسی انسان ، این دو محقق فنونی را ابداع نمودند که با آنها توانستند پاسخ های جنسی را به طور مستقیم در آزمایشگاه مشاهده کنند.

روش پیمایش ( زمینه یابی)

برخی از موضوعات که بررسی آنها با مشاهده مستقیم دشوار است، می توان با مشاهده غیر مستقیم یعنی با پرسشنامه یا مصاحبه مطالعه کرد. در این شیوه پژوهشگر به جای اینکه ببیند آیا افراد به رفتار خاصی -مثلا ورزش مرتب- می پردازند یانه، از خودشان سوال می کند که آیا آن رفتار را انجام می دهند. این روش در مقایسه با مشاهده مستقیم سوگیری بیشتری دارد. یک سوگیری بسیار قابل توجه اثر مطلوبیت اجتماعی است و زمانی رخ می دهد که فرد می کوشد خود را خوب جلوه دهد. با این حال از روش زمینه یابی نتایج بسیار مهمی هم به دست آمده است. برای مثال دو کتاب رفتار جنسی انسان مذکر و کتاب رفتار جنسی انسان مونث ،حاصل تحلیل مصاحبه با چندین هزار نفر می باشد. 

برای پی بردن به نظریات سیاسی افراد ، محصولی که ترجیح می دهند، نیازهای آنها به خدمات سلامت، و مسائلی از این قبیل نیز از زمینه یابی استفاده می شود. موسسه نظرسنجی گالوپ و سرشماری های ایالات متحده آمریکا تقریبا از معروف ترین زمینه یابی ها هستند. زمینه یابی خوب مستلزم آن است که پرسشنامه ای که از پیش به دقت آزموده شده است، به نمونه ای از افراد داده شود که مطابق روش های دقیق انتخاب شده  و لذا معرف و نماینده جمعیت مورد مطالعه هستند. 

تاریخچه های فردی

روش دیگری برای مشاهده غیر مستقیم، تهیه تاریخچه فردی یا بخشی از زندگینامه افراد است. در این روش از افراد خواسته می شود که خاطرات مرتبط با موضوع تحقیق را از گذشته خود به یاد آورند. یک محدودیت مهم تاریخچه های فردی این است که بر خاطرات و بازسازیهای افراد  از وقایع گذشته متکی اند و اینها نیز به وفور تحریف می شوند و یا ناقص اند. گاه می توان برای تایید اطلاعات به دست آمده از اطلاعات دیگر نیز استفاده کرد،برای مثال گواهی های فوت و یا خاطرات بستگان فرد مصاحبه شونده در مورد واقعه مورد نظر. روش تاریخچه فردی بیشتر به کار مطرح کردن فرضیه هایی می آید که بعدا می توان آنها را به روش های دقیق تری آزمود یا با نمونه بزرگتری از شرکت کنندگان بررسی کرد. 

مرور منابع

آخرین روش پژوهش روانشناختی ، مرور منابع است. مرور منابع عبارت است از تلخیص عالمانه پژوهش های موجود درباره موضوعی مشخص. مرور منابع به دو صورت وجود دارد: یک شکل آنه مرور روایتی است که طی ان مولفان به توصیف کلامی مطالعات گذشته می پردازند و از میان شواهد روانشناختی موجود، یافته های قوی را مطرح می کنند. نوع دیگری از از مرور که در حال گسترش روز افزون است، فرا تحلیل نام دارد که طی آن مولفان با استفاده از فنون آماری به ترکیب مطالعات انجام شده در گذشته و استخراج نتایج از دل آنها می پردازند. دیدیم که در هر مطالعه آزمایشی ، هر شرکت کننده یک مورد تلقی می شود ولی در یک فراتحلیل ، هر مطالعه یک مورد تلقی می شود. فراتحلیل به طور بالقوه نظام دارتر و منصفانه تر از مرور روایتی است. 

 اخلاق در پژوهش های روانشناختی

از آنجا که روانشناسان در پژوهش های خود با موجودات زنده سروکار دارند لازم است به مسائل اخلاقی ای که ممکن است در حین پژوهش پیش بیاید توجه داشته باشند. به همین دلیل انجمن روانشناسان آمریکا (APA) و انجمن هایی نظیر آن در کانادا و بریتانیای کبیر رهنمودهایی در مورد طرز برخورد با شرکت کنندگان انسانی و آزمودنی های جانوری تدوین کرده اند.

مبانی اخلاق در پژوهش بر انسان ها

حداقل خطر

اولین اصل در برخورد اخلاقی با شرکت کنندگان انسانی اصل حداقل خطر است. این که هیچ کس نباید در معرض صدمه جسمی و روانی قرار گیرد. به عبارت دیگر در اکثر موارد ، خطری که در حین پژوهش در انتظار افراد است ، نباید از خطری که افراد در زندگی روزمره خود با آن مواجه می شوند، بیشتر باشد. 

رضایت آگاهانه

پیش از انجام پژوهش باید هرکدام از جنبه های مطالعه که ممکن است بر تمایل شرکت کنندگان  برای همکاری با پژوهش اثر بگذارد ، به انها گفته شود و پس از این افشاگری ، آنها باید داوطلبانه وارد مطالعه شوند و هر زمان هم که دلشان خواست ، اجازه داشته باشند بدون پرداخت هیچ غرامتی از ادامه همکاری خودداری کنند. 

حق حفظ حریم خصوصی

اطلاعاتی که ممکن است در حین مطالعه از شرکت کننده به دست آید باید محرمانه تلقی شود و جز با رضایت او در اختیار دیگری قرار نگیرد. یکی از اقدامات معمول ، جدا کردن نام و سایر اطلاعات شناسنامه ای شرکت کنندگان از داده های جمع آوری شده است. آنگاه می توان اطلاعات را با شماره رمز مشخص کرد. روش رایج دیگر ارئه اطلاعات به صورت تجمعی است ، یعنی مثلا فقط میانگین داده های همه شرکت کنندگان که در یک گروه یا در یک شرایط مشترک قرار داشته اند ، گزارش شود. 

حتی اگر همه این شرایط اخلاقی هم رعایت شود، باز هم محقق باید هزینه های مطالعه- نه هزینه های اقتصادی، که هزینه های انسانی آن - را با فواید احتمالی آن مقایسه کند. 

اخلاق در پژوهش حیوانی

اعمال هرگونه روش دردآور یا مضر به حیوانات باید با توجه به دانشی که قرار است از آن مطالعه به دست آید ، کاملا موجه باشد. محقق باید اخلاقا پایبند به برخورد انسانی با حیوانات  و اعمال حداقل درد و رنج به آنها باشد.

منبع : کتاب زمینه روانشناسی اتکینسون و هیلگارد ترجمه دکتر حسن رفیعی

نویسنده : نیره آزادی نقش کارشناس ارشد مشاوره توانبخشی از دانشگاه علامه طباطبایی

ارائه خدمات مشاوره تلفنی و حضوری

 در حوزه مسائل فردی ، خانوادگی و اعتیاد

هماهنگی وتعیین وقت از طریق دایرکت اینستاگرام به آدرس : azadinaghsh_counselor@

جهت مطالعه بیشتر روی لینکهای زیر کلیک کنید:

مهمترین علت افسردگی

ویژگی های یک مقاله علمی پژوهشی معتبر

مقایسه روش شناسی پژوهش کمی و کیفی در علوم رفتاری

پژوهشگران کمی	پژوهشگران کیفی
یک واقعیت عینی اجتماعی را فرض می گیرند.	فرض می گیرند که واقعیت اجتماعی به وسیله مشارکت کنندگان در آن ساخته می شود.
فرض می گیرند که واقعیت اجتماعی ، طی زمان و موقعیت ها نسبتا ثابت است.	فرض می گیرند که واقعیت اجتماعی به طور پیوسته در موقعیت های محلی شناخته می شوند.
روابط علی میان پدیده های اجتماعی را از منظری افزاروار می نگرند.	در تبیین روابط علی میان پدیده های اجتماعی ، نقشی عمده به مقاصد بشری می دهند.
فاصله ای ملموس نسبت به شرکت کنندگان در پژوهش و موقعیت آنها اتخاذ می کنند.	شخصا با شرکت کندگان در پژوهش ارتباط برقرار می کنند تا آنجا که دیدگاههای مشترکی بیابند و نگرشی همدلانه داشته باشند.
جامعه ها و نمونه هایی را که نماینده جامعه اند مطالعه می کنند.	موارد را مطالعه می کنند.
رفتار یا سایر پدیده های قابل مشاهده را مطالعه می کنند.	معناهایی را که افراد می آفرینند و پدیده های درونی دیگر را مطالعه می کنند.
رفتار آدمی را در موقعیت های طبیعی و تصنعی مطالعه می کنند.	اعمال آدمی را در موقعیت های طبیعی مطالعه می کنند.
واقعیت اجتماعی را به متغیر ها تبدیل می کنند.	مشاهدات کل گرایانه درمورد آن زمینه کلی انجام می دهند که اعمال اجتماعی در آن رخ می دهد.
از مفاهیم و نظریه های پیش پنداشته استفاده می کنند تا معین کنند چه داده هایی گرداوری خواهند شد.	بعد از آن که داده ها گردآوری شده اند ، مفاهیم و نظریه هایی را کشف می کنند.
داده های عددی برای بازنمود محیط اجتماعی فراهم می آورند.	داده های کلامی و تصویری برای بازنمود محیط اجتماعی فراهم می آورند.
از روش های آماری برای تحلیل داده ها استفاده می کنند.	از استقراء تحلیلی برای تحلیل داده ها استفاده می کنند.
از شیوه های استنباط آماری استفاده می کنند تا یافته ها را از یک نمونه به جامعه ای تعریف شده تعمیم دهد.	یافته های موردی را از طریق جست و جوی موارد مشابه دیگر تعمیم می دهند.
گزارش های غیر شخصی و عینی از یافته های پژوهشی فراهم می آورند.	گزارش های تفسیری فراهم می آورند که منعکس کنند سازه های  پژوهشگران از داده هاست و آگاهی مبنی بر اینکه خوانندگان از آنچه گزارش شده ، سازه های خود را شکل خواهند داد.

منبع :

گال، مردیت ، بورگ، والتر و گال، جویس .روش های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روان شناسی.ترجمه احمد رضا نصر و دیگران.تهران :نشر نی ،1384

رویکرد درس پژوهی

درس پژوهی الگویی برای پرورش حرفه ای معلمان

دکتر ابوالفضل بختیاری

پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش

کبری مصدقی نیک

مدرس دانشگاه و پژوهشگر آموزش و پرورش منطقه 1 تهران

درس پژوهی موضوعی است که در چند دهه گذشته کارگزاران آموزشی ، به ویژه معلمان و دبیران بیش از پیش به آن توجه کرده اند. یکی از دغدغه های مربیان تربیتی ، صاحب نظران ، کارشناسان و سیاست گذاران ، بهبود فرایند یاددهی - یادگیری است. تبدیل مدرسه به سازمان یادگیرنده و اینکه همه از هم و دبیران هم از همتایان خود یاد بگیرند ، ایده و الگویی است که در درس پژوهی قابل مشاهده است. در این نوشتار درس پژوهی به عنوان شیوه ای برای پژوهش مشارکتی دبیران و روشی برای پرورش حرفه ای معلمان و کارگزاران آموزشی مطرح می شود.

این بخش مقدمه مقاله ای با عنوان (درس پژوهی ، الگویی برای پرورش حرفه ای معلمان) است . متن کامل این مقاله در لینک زیر قابل مشاهده می باشد :

منبع :

بختیاری ، ابوالفضل و مصدقی نیک ، کبری . درس پژوهی الگویی برای پرورش حرفه ای معلمان .مجله رشد آموزش متوسطه . شماره 1 ، مهر 1392

قابل دسترس در وبگاه زیر :

http://www.roshdmag.ir

تحقیق درباره مدارس ژاپن

 جستاری در فرهنگ مدارس در ژاپن

سیستم آموزشی مدارس ژاپن

​

در این نوشتار که نویسنده طی چندین سال به مطالعه و مشاھده سرزمین آفتاب تابان (ژاپن) پرداخته، درسھایی از فرھنگ آموزش و مدارس ژاپنی ھا را به صورت خلاصه ارائه کرده است :

اشاره

در دھه ھای اخیر دستاوردھا و پیشرفت ھای شگرف ژاپن موجب حیرت و حسرت جهانیان شده است. بطوریکه بسیاری از پژوھشگران راز موفقیت و توفیق ژاپنی ھا را در فرھنگ آموزش و پرورش آن جستجو می کنند. در این نوشتار که نویسنده (از کارشناسان پژوھشگاه آموزش و پرورش است) طی چندین سال به مطالعه و مشاھده سرزمین آفتاب تابان (ژاپن) پرداخته، درسهائی از فرھنگ آموزش و مدارس ژاپنی ھا را به صورت خلاصه ارائه کرده، که تقدیم می شود:

مقدمه

پژوھش ھای انجام شده در خصوص فرھنگ آموزش و فرھنگ مدارس ژاپنی ھا، اعجاب جهانیان را برانگیخته است. بطوریکه در چندین آزمون بین المللی ھمچنین مطالعات تطبیقی آموزش و پرورش نشان می دھد)، آموزش و پرورش ژاپن جز کشورھای برتر جهان بوده است .

من از موفقیت های ژاپن طی دو دھه اخیر که آموزش و پرورش عمومی به ویژه دوره ابتدائی از کیفیت بسیار بالائی برخوردار است شگفت زده شده بودم(سرکارآرانی، ۱۳۸۴ ).

“اَزرا ووگل” (استاد دانشگاه ھاروارد) که حدود ۲۰ سال در آنجا به مطالعه مشغول بوده می نویسد:من از موفقیت ھای ژاپن ، ازخودم می پرسیدم چرا ژاپن، بی آنکه منابع طبیعی داشته باشد، تا این حد در حل مشکلاتی که برای جامعه آمریکا ناگشوده مانده موفق بوده است؟! اما به راستی راز موفقیت ژاپن در چیست و کدام ویژگی باعث شده تا بسیاری از آگاھان، قرن بیست و یکم را قرن ژاپن بدانند و آن را کشور شماره ۱ بشناسند؟

 مدارس ابتدایی ژاپن 

مدارس ابتدائی در ژاپن بسیار جالب و دیدنی ھستند، ساختار و نظام آموزش ابتدایی ژاپن به پرورش شخصیت کودک در این دوره بسیار توجه دارند. فضای فیزیکی مدارس ابتدایی بسیار مجهز و درخور توجه ھست، بطوریکه اکثر مدارس ابتدایی در ژاپن استخر دارند و فضای فیزیکی بسیار تمیز و با طراوت ھستند. اما چرا مدارس ابتدائی؟

اکثر پژوھشگران آموزش و پرورش ژاپن، مدارس ابتدائی ژاپن را بسیار سرزنده، بزرگ، جالب و جاذب توصیف کرده اند، برای مثال “کومینگر می گوید:

مدارس ابتدایی، گل سرسبد آموزش و پرورش ژاپن ھستند. ژاپن در مقایسه با ایالات متحده آمریکا، سهم بیشتری از تولید ناخالص ملی خود را در مقاطع ۱۲ سال تحصیلی (ابتدایی تا دبیرستان) و مقدار کم تری از آن را در آموزش دانشگاھی خویش، ھزینه می کند در طول بیش از یکصد سال، رھبران و دولتمردان ژاپنی به دوره آموزش ابتدایی به عنوان محوری سرنوشت ساز در توسعه ملی، نظر داشتند، چنانکه آری نوری، موری (معمار مدرنیزاسیون ژاپن) در سال ۱۸۸۵ می نویسد:

۹۹ درصد دانش آموزان دوره ابتدایی در ژاپن در مدارس ابتدایی دولتی، در محل اقامت خود درس می خوانند در این دوره تحصیلات، آموزش رایگان است و فرزندان تمام ساکنان محل، اجازه ثبت نام دارند (لوئیس ترجمه افشین منش و ایلبگی طاھر ، (.۱۳۸۵

در ژاپن ۹۰ درصد دانش آموزان، کلاس دوازدھم را با موفقیت پشت سر می گذرانند (این نسبت در آمریکا ۷۳ درصد و در اروپا ۵۰ درصد است.) رولن و بیورک ۱۹۹۸ ، ترجمه رعیتی دماوندی ، ۱۳۸۳

 نکات جالب درباره مدارس ژاپن

اھمیت بسیار زیاد مردم و دولت ژاپن به آموزش و پرورش (دولت ژاپن بیشترین سهم از تولید ناخالص

ملی را صرف دوره ھای آموزش پیش دبستانی و ابتدایی می کند)

تاکید بر کارگروھی (تیمی)- (ووگل ۱۹۷۹ ، لوئیس ۱۹۹۵ ، سرکارآرانی ۱۳۸۱ ، بختیاری ۱۳۸۷)

انعطاف فکری و نوپذیری نوسازی اعجاز آمیز ژاپن(ووگل ۱۹۷۹)

نظام آموزشی کارآمد – کیفیت بالای آموزش (ھرمان کان)

پشتکار، صبر و حوصله، انضباط درونی

احترام به دیگران

روح ھمکاری دسته جمعی

انضباط و شوق به کار

ثبات

شوق یادگیری

اخلاق کار و تلاش

در زمینه مدیریت، ژاپنی ھا به رھبری جمعی گرایش دارند

تاکید بر جنبه ی کاربردی آموزش

شیوه آموزش عملگرا، تاکید بر آزمایش و پژوھش

دانش آموزان در کارھای مدرسه مشارکت فعال دارند (تعاون، ھمراھی گروھی)

مدرسه در ژاپن محل زندگی دانش آموزان است

در مدارس سعی در بالابردن “اعتماد به نفس” فراگیران(دانش آموزان) است

مدارس ژاپنی تلاش برای رشد خلاقیت، رشد روحیه کارگروھی می کنند

بازی ھای آزاد در مدارس مورد توجه است

مدارس ژاپنی- بچه ھا را برای زندگی در جامعه تربیت می کند

پرورش حس اعتماد به نفس

شکوفائی خلاقیت

مشارکت و درگیرکردن بچه ھا به صورت عملی

پرورش حس مسئولیت پذیری

تاکید بر رفاقت بین دانش آموزان به جای رقابت

تاکید بر دوستی و ھمکاری بین بچه ھا

ھمکاری در نظافت مدرسه

ھمکاری بسیار نزدیک خانواده (اولیاء) با مدرسه

تاکید بر دوستی و رفاقت در مدارس (لوئیس ۱۹۸۵)

توجه به خودفرمانی یا خود مدیریتی (لوئیس - ۳۰)

تاکید بررشد اجتماعی(بنجامین ۱۹۹۷ )،سهم زیادی از آموزش در ژاپن به زندگی اجتماعی و رشد

اجتماعی می پردازد

ایجاد فرصت ھای مساوی برای ھمگان

آموزش (پرورش) تمامی کودکان با یک روش

معلمان مربی اند نه مستبد (معلم در نقش ھادی و راھنما)

در مدارس ژاپن تفریح و شادی ضروری است

در مدارس با تفریح و شادی دانش آموزان را وارد به مشارکت و ھمکاری می کنند

در ژاپن کلاسها به گروه ھای کوچک تقسیم می شود

ژاپنی ھا کوشیده اند شادی و لذت را به فرایند یادگیری بیامیزند

در کلاسهای درسی ژاپن تعارض و دشمنی بین معلم و شاگرد وجود ندارد

ھیچ دانش آموزی در ابتدایی مردود نمی شود – ھیچ دانش آموزی از مشارکت در فعالیت ھا منع نمی

شود. (بنجامین ۱۹۹)

ژاپنی ھا اعتقاد دارند تجربه ھا، تأثیر بلند مدت در رشد دارد لذا برای پرورش افراد تجارب مهم ھستند

برنامه درسی ملی در بردارنده راھکارھایی برای فعالیتهای غیردرسی دانش آموزان می باشد (برنامه *

نظافت مدرسه) از آنجا که در مدارس ژاپنی، سرایداری وجود ندارد، پاکیزه نگه داشتن کلاسها، راھروھا یا

سرویس ھای بهداشتی، زمین ھای بازی بر عهده دانش آموزان است.

نگارنده که خود به مشاھده از مدارس ژاپن پرداخته، بسیاری از دانش آموزان ابتدایی و پیش دبستانی را در

حال نظافت کلاس و مدرسه دیده است. در یکی از مدارس ابتدایی در کیوتو و یک مرکز پیش دبستانی در

توکیو شاھد دستمال کشیدن بچه ھا در راھرو و کلاس بوده است.

به زعم برخی پژوھشگران (لوئیس، سرکار آرانی، دوای و دیگران) در مدارس ژاپن آموزش قلب ھا واندیشه ھای بچه ھا مدنظر است.

پژوھش لوئیس ( ۱۹۹۵ )، نشانگر تجلی فرھنگ ژاپنی در فرآیند آموزش ویادگیری در مدارس ژاپن است، و در مدارس ژاپن به صورت حیرت انگیزی آموزش و یادگیری در قالبسناریوھای فرھنگی مدیریت می شود و آموزش و پرورش ژاپن تا حدود زیادی فرھنگی است و مبتنی بر فرھنگ ژاپنی است.

آموزش و پرورش ژاپن با ھمه محاسن که می تواند برای ما آموزنده باشد و از آن تجارب موفق درس گرفت ولی در دھه ھای اخیر با مشکلاتی مواجه بوده که منجر به تفکر و تعقل صاحبنظران علوم تربیتی ژاپنی شده است ازجمله (اذیت و آزار بچه ھا)، کمی انگیزه دانش آموزان برای ادامه تحصیل، (پرفسور نقی زاده)، عدم توجه به فردیت ، در ژاپن به کار گروھی و تیمی بسیار توجه می شود، در نتیجه فرد و خواسته ھای فردی کمتر مورد توجه است و همین موضوع موجب مشکلاتی شده است، که درخور توجه است.

ویژگی مهم فضای فرھنگی مدارس ابتدایی ژاپن، سرزندگی، شلوغی، شادابی، شادی و جار و جنجال کلاس است. معلمان ژاپنی بر خلاف ھمکاران خود درسایر کشورھا تلاشی برای سکوت و ساکت وبی حرکت نگه داشتن دانش آموزان خود نمیکنند.

از آنجا که دانش آموز مجاز است با بغل دستی خود صحبت کند برای تراشیدن مدادش از جا بلند شود یا پرده ھا را بکشد. این قبیل کارھا، اختلال در نظم کلاس بشمارنمی رود. بنابراین نظم و انضباط تحمیلی نیست و در نتیجه کلاسها نیز شلوغ و پر جار و جنجال است و این امر از نظر معلمان، بی اشکال است.

ووگل (استاد دانشگاه ھاروارد)، معتقد است نوسازی ژاپن از اواسط قرن نوزدھم(یعنی عصر امپراتوری “می جی” در سال ۱۸۶۸ ) آغاز شده و از این زمان ژاپنی ھا به طور جدی با فرھنگ غرب آشنا شدند و از ترکیب و تلفیق عناصر فرھنگی خود، فرھنگ نوین ژاپن را ساختند.روش ژاپنی ھا در این ترکیب فرھنگی، ھشیارانه و آگاھانه بود (ووگل ۱۹۷۹ ، ترجمه خوارزمی و اسدی ۱۳۷۱ ).ژاپنی ھا تمدن و فرھنگ کهن خود را با دانش نوین در آمیختند و کهن را دور نینداختند. حاصل این آمیزش بسیار اثربخش بود و فرھنگ ژاپن شکوفا شد. ھمچنین ویژگی ھا ھمچون پشتکار، صبر و حوصله، انضباط درونی، حساسیت و احترام به دیگران، تاکید بر کارگروھی (تیمی) در موفقیت آنها سهم داشته، ولی “ووگل” معتقد است:

پیشرفت ھای ژاپنی ھا بیشتر دستاورھای ساختارھای سازمانی، سیاستگذاری و برنامه ریزی درست آنهاست. شاید بتوان گفت “مدیریت ژاپنی” که زبانزد جهانیان است در این توفیق سهم بسزایی داشته است. بسیاری از پژوھشگران علل توفیق ژاپن را به نظام آموزش و پرورش کارآ، با کیفیت و سرمایه گذاری زیاد روی پرورش منابع انسانی، سختکوشی و وفاداری افراد به سازمان ھائی که در آن کار می کنند، احساس تعهد در جهت رشد و پیشرفت، فداکاری و آمادگی برای اصلاح نارسائی ھا و اشتباھات خود، سازماندھی ومدیریت بسیار خوب و کارساز نسبت میدھند (ھرمن کان).

ھمچنین برخی اندیشمندان می گویند: مردم ژاپن به آموزش و پروردن منابع انسانی خود بسیار توجه و تاکید دارند (طوسی، ۱۳۸۴ )، برخی دیگر پژوھشگران جهش ژاپن را ناشی از ویژگی ھای فرھنگی خاص ژاپنی ھا می دانند و برخی نویسندگان توانائی ھاژاپنی ھا را برای “کار گروھی” کلید موفقیت آنها می دانند.

پی نویس *

بخشی از نوشتار حاضر، حاصل مشاھده، مصاحبه وحضور نگارنده در مدارس ژاپن است که با مساعدت پژوھشگاه مطالعات آموزش و پرورش، سفارت ژاپن در ایران و ایران در ژاپن، اساتیدی ھمچون دکتر سرکارآرانی، دکتر خرازی، دکتر عراقچی، دکتر گواھی، استاد صافی ، پرفسور محمد نقی زاده، پرفسور اوکاموتو (Okamoto)، کویاما خانم موریتا (Morita) انجام شده است.

 منابع :

سرکار آرانی، محمدرضا ( ۱۳۸۱ ). فرھنگ آموزش در ژاپن. تهران : روزنگار -

ماتسوشیتا، کونوسوکه ( ۱۳۷۷ ). مشت آھنین در دستکش مخملی: ۱۰۱ ویژگی دیگر مدیریت و-رھبری ترجمه محمدعلی طوسی. تهران: سخن

بختیاری، ابوالفضل (تیره، ۱۳۸۶ ). درسهائی از ژاپن. خبرنامه انجمن دوستی ایران و ژاپن، سال-ھفتم شماره ۱۶

طوسی، محمدعلی ( ۱۳۸۴ ). درسنامه فرھنگ سازمانی: دوره دکتری مدیریت آموزشی. تهران: -واحد علوم و تحقیقات

لوئیس، کاترین ( ۱۹۹۵ ). آموزش قلب ھا و اندیشه ھا. ترجمه ح. افشین منش و ش. ایلبگی طاھر. -تهران: ساز و کار، چاپ چهارم ۱۳۸۵

گواھی، عبدالرحیم ( ۱۳۸۶ ). شینتوئیزم. تهران: علم

دوای، لوئیس، سوگا، ماتسودا ( ۱۳۸۸ ). آموزش به مثابه فرھنگ. ترجمه سرکار آرانی، شی می زوو موریتا. تهران : تربیت

Monbusho (1995). Education in Japan. Tokyo: Monbusho

Monbukagakusho (2008) Minstry of Education,culture sport,science and

technology.Tokyo: Minstry of Education,culture sport,science and

technology.Tokyo

دکتر ابوالفضل بختیاری؛ پژوھشگاه آموزش وپرورش –– پژوھشکده خانواده*

ویژگی های یک مقاله علمی -پژوهشی معتبر

به نام خدا

 ویژگی های یک مقاله معتبر

مقدمه

به منظور موفقیت در انتشار مقاله های علمی – پژوهشی علاوه بر اینکه مؤلف مقاله باید در موضوع مورد مطالعه از تخصص کافی برخوردار باشد ، لازم است با اصول و قواعد مقاله نویسی و نگارش آشنایی کامل داشته باشد. نوشته حاضر با هدف معرفی مهمترین عناصر تشکیل دهنده مقالات علمی ، به اجزایی اشاره دارد که در بیشتر رشته های علمی عمومیت دارند و توجه به آنها در موفقیت مقالات نقش به سزایی ایفا می کند. علی رغم تفاوت های جزئی در ساختار برخی از مقالات ،مشاهده شده که اکثر مقالات علمی – پژوهشی ساختار مشابهی دارند که در ذیل بیست عنصر ساختاری مقاله به همراه مؤلفه های مؤثر در ارزیابی آنها ذکر می شود :

در نوشتن مقاله چه نکاتی باید رعایت شود

1-اصالت موضوع :  یکی از ملاک های مهم در امتیاز دهی به یک مقاله اصالت موضوع است. یعنی موضوع مقاله باید جدید باشد. در اینجا مواردی اشاره می کنیم که هر یک از آنها می باید بیانگر اصالت موضوع مقاله باشد :

الف) تحقیق برای نخستین بار در دنیا یا در کشور انجام گرفته باشد

ب) موضوع مقاله بیانگر ایده ای نو باشد و سهمی در دانش افزایی در حیطه مورد مطالعه داشته باشد.

ج) تحلیل و نتیجه گیری از ایده ها و نظرات دیگران از زوایای جدید صورت گیرد.

د) محقق از روش خلاقانه و ابداعی در تحقیق استفاده کند.

ه)  کار محقق استمرار و ادامه کار اصیل دیگری باشد و با این کار زمینه فعالیت گسترده را برای آیندگان فراهم سازد.

2-عنوان : نخستین بخش هر مقاله که توسط خوانندگان دیده می شود عنوان است. معمولا نیز نخستین قضاوت خواننده درباره محتوای مقاله از مطالعه عنوان حاصل می شود. عنوان مقاله که در واقع هویت مقاله و هدف آن ر ا به نمایش می گذارد ، باید روشن ، گویا ، جامع ، مانع و تاحد ممکن مختصر باشد. ( فتوحی ، 1385 ، ص 125 . موحد ، 1387 ،ص 53 و چهرئی ، 1386 ،ص 5)

در ارزیابی عنوان مقاله سؤالات زیر مطرح می شوند :

الف)  آیا عنوان مقاله منعکس کننده محتوای آن می باشد ؟

ب) آیا عنوان مقاله حاوی کلیدواژه های مهم بوده و امکان جستجوی عنوان براساس کلید واژه ها وجود دارد ؟

ج) آیا عناون مقاله گویا و روشن بوده و نکته مبهمی در آن وجود ندارد؟

د) آیا در عنوان از به کار بردن کلمات غیر ضروری و اضافی پرهیز شده است ؟

3-چکیده : چکیده باید حاوی مهمترین موارد مطرح شده در متن اصلی مقاله باشد. ویژگی های زیر در ارزیابی مقاله مورد توجه قرار می گیرند :

الف) چکیده تصویر روشنی از محتوای مقاله ترسیم کند.

ب) اجزای چکیده با ساختار مقاله اصلی هماهنگی داشته باشد.

ج) چکیده به خواننده در تصمیم گیری برای مطالعه متن کامل کمک کند.

د) چکیده حاوی متنی منسجم باشد.

4-کلید واژه ها : برای انتخاب کلید واژه ها لازم است ترکیبی از واژگان عمومی و اختصاصی که بیشترین و نزدیکترین رابطه معنایی را با محتوای مقاله دارند ، انتخاب کنیم. انتخاب کلید واژه مناسب در مقاله احتمال بازیابی بیشتر مقاله را توسط دیگران در آینده افزایش می دهد و در نتیجه به دریافت استناد بیشتر به مقاله کمک می کند. (فتوحی ،1385،ص 129). نکته مهم این است که کلید واژه های انتخاب شده از لحاظ موضوعی باید کاملا مرتبط با محتوای مقاله باشند.

5-مقدمه : در واقع خواننده برای ورود به مبحث اصلی و درک اهمیت مقاله نیازمند خواندن مقدمه آن است. ویژگی های زیر در ارزیابی مقدمه مد نظر قرار می گیرد :

الف) آیا مقدمه فاقد کلمات کلیشه ای است؟

ب) آیا مطالعه مقدمه ذهن خواننده را برای مطالعه متن اصلی آماده می کند؟

ج) آیا مقدمه سلیس و روان بوده و خواننده را به مطالعه ادامه مطلب تشویق می کند؟

د) آیا حجم مقدمه متناسب با حجم سایر قسمتهای مقاله است؟

6-بیان مسأله : در این قسمت تبیین دقیق و گویای انگیزه اصلی نگارش مقاله و اجرای طرح پژوهشی مورد نظر می باشد. ویژگی های مورد ارزیابی :

الف) آیا مسأله اصلی به روشنی بیان شده و برای خواننده راضی کننده است؟

ب) آیا مسأله مطرح شده ارتباطی با سایر مسائل در حوزه مورد نظر دارد ؟

ج) آیا مسأله مطرح شده از اهمیت لازم برخوردار است؟

د) آیا در بیان مسأله به عنصر ایجاز و خلاصه گویی توجه شده است؟

7-بیان هدف / اهداف پژوهش 

هدف مقاله لازم است :

الف) به روشنی توصیف و بیان شود.

ب)  متناسب با بیان مسأله باشد.

ج) واقع بینانه باشد.

د) خواننده بتواند به راحتی هدف را در متن مقاله بیابد.

ه) در پایان مقاله مؤلف به اهداف مورد نظر دست یابد.

8-سؤالات / فرضیه های پژوهش 

سؤالات لازم است به روشنی در مقاله ذکر شوند و متناسب با هدف و مسأله مورد بررسی باشند. فرضیه ها نیز باید روشن و گویا و آزمون پذیر بوده و براساس شیوه های صحیح فرضیه نویسی تنظیم شوند.

9-پیشینه پژوهش 

دلایل متعددی برای اشاره به پیشینه پژوهش وجود دارد که از آن جمله می توان به این موارد اشاره کرد :

نشان دادن پیوند پژوهش حاضر با پژوهش های قبلی ، نشان دادن احاطه نویسنده / نویسندگان حوزه موضوعی مورد مطالعه ، رهنمون ساختن خواننده به مطالعه منابع بیشتر و به تصویر کشیدن رویکرد های حاکم بر حوزه موضوعی مورد نظر و ترسیم ارتباط آنها با رویکرد مقاله (پریرخ و فتاحی ،1384). بهترین روش در مرور نوشتارها برای مقالات علمی روش تحلیل و گزیده است چون در این روش ضمن رعایت اختصار ، خود نویسنده نیز می تواند روند حاکم بر حوزه موضوعی را تحلیل کند.

10-معرفی پروژه تحقیقاتی

برای این کار لازم است :

الف) مؤلف خصوصیات متمایز کننده تحقیق حاضر با موارد مشابه را بیان کند.

ب) اطلاعات لازم درباره سابقه پروژه تحقیقاتی و مراحل اجرای آن ذکر شود.

ج) لازم است حجم این بخش با سایر قسمت ها تناسب داشته باشد.

د) مشخصات کسانی که در پروژه تحقیقاتی نقش داشته اند به اختصار ذکر شوند.

11-شرح رویکرد و روش شناسی مورد استفاده در مقاله

برای این کار لازم است :

الف) روش مورد استفاده به وضوح توصیف و دلایل انتخاب آن بیان شود.

ب) سازگاری روش مورد استفاده با اهداف پژوهش بیان شود.

ج) شواهد انتخاب این روش از سوی سایر پژوهش گران و دلایل عدم استقاده از روش های دیگر بیان شود.

12-ابزار گردآوری و تحلیل داده ها

در این مورد لازم است :

الف) ابزار گردآوری داده ها و روش تحلیل آنها به وضوح معرفی شود . به میزان روایی و پایایی آنها اشاره شود.

ب) محاسن و معایب ابزار مورد استفاده و نمونه هایی از کاربرد آنها در سایر تحقیقات ذکر گردد.

13-توصیف ویژگی های جامعه پژوهش و مشخصات نمونه

در این مورد لازم است خصوصیات جامعه و دلایل انتخاب آن و ارتباط آن با هدف مقاله ذکر شود. دیگر آنکه روش نمونه گیری و دلایل انتخاب آن بیان شود. نکته دیگر آن است که باید روش نمونه گیری با روش شناسی تحقیق هماهنگی داشته و خصوصیات نمونه مورد نظر به جامعه انتخابی قابل تعمیم باشد.

14-بیان محدوده و محدودیت های پژوهش

لازمه هر طرح پژوهشی آن است که محقق دامنه کار را محدود کند تا هم طرح انجام پذیر باشد و هم کار پژوهشگر توأم با نظم منطقی گردد. از طرف دیگر محدودیت های دیگری از جمله محدودیت های محیطی وجود دارد که خارج از کنترل پژوهشگر است که در این مورد پژوهشگر سعی می کند با انتخاب روش مناسب این محدودیت ها را به حداقل برساند.

15-ارائه یافته ها

در این بخش پژوهشگر یافته ها و نتایج پژوهش را به وضوح توصیف کرده و سپس آنها را تجزیه و تحلیل می کند. در این قسمت درج نمودارها و جداول به روشنی مطالب کمک فراوانی می کنند و از همه مهمتر آنکه یافته های مقاله باید در جهت تأمین اهداف اولیه مقاله باشد.

16-بحث و نتیجه گیری

این دو بخش ممکن است به طور جداگانه و یا همراه با هم بیایند. در این بخش پژوهشگر به پاسخ سؤالات تحقیق و نتیجه گیری نهایی خود از تحقیق می پردازد. در آخر نتایج مقاله حاظر با نتایج نوشتارهای قبلی که در پیشینه ذکر شده مقایسه می گردند.

17-پیشنهادات

لازم است هر مقاله علمی با پیشنهادات کاربردی مفید و ایده های تازه برای سایر پژوهشگران به پایان برسد.

18-تقدیر و تشکر

معمولا در پایان مقالات علمی به نام افراد یا سازمانهایی که به نحوی در اجرای پژوهش گزارش شده نقش داشته اند ، اشاره می شود.(فتوحی ، 1385،ص 138). البته برای ذکر نام افراد مثلا نام مصاحبه شوندگان لازم است قبلا از آنها اجازه بگیریم.

19-منابع مورد استفاده و ذکر منابعی برای مطالعه بیشتر

تمام منابعی که به نحوی در مقاله استفاده شده اند ، باید با ذکر مشخصات کتاب شناختی و براساس شیوه نامه مجله مورد نظر در این بخش ذکر شوند.

20- پیوست ها

ویژگی های پیوست مناسب چیست ؟

مورد نیاز خواننده بوده و متناسب با محتوای مقاله باشند. به عبارت دیگر با ارائه اطلاعات تکمیلی بر جامعیت و گویایی مقاله افزوده و به درک بهتر خواننده از مقاله کمک می کنند.

منبع :  برگرفته از مقاله ای باعنوان" صد ویژگی یک مقاله علمی- پژوهشی خوب " نوشته دکتر یزدان منصوریان عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت   معلم .